از لنین تا پوتین

«از لنین تا پوتین» که شرح حال مختصری از اتفاقات بیش از یکصد سال اخیر روسیه است را در ایام نوروز امسال مطالعه کردم.

کتاب که ترجمه و تالیف «محمود طلوعی» است تا حدودی توانسته به شکل تاریخی، فراز و نشیب های عمده یکصد سال گذشته روسیه به خصوص اتفاقات ریز و درشت از انقلاب بلشویکی تا فروپاشی شوروی را به خوبی روایت کند.

ارزش های مارکسیستی و آرمان های لنینیستی که در سال های انتهایی دهه دوم قرن بیستم و در قالب انقلاب خونین بلشویکی به پایه های حکمرانی در کشور شوراها تبدیل شد تا فراموشی این ارزش ها و جایگزینی عملی ارزش های لیبرالیستی ـ به عنوان دشمن نگاه کمونیستی انقلاب بلشویکی لنین ـ در سال های پایانی دهه هشتاد این قرن که در نهایت منجر به فروپاشی آنچه که ابرقدرت شرق خوانده می شد، درس های فراوانی به ویژه در راه و رسم حکمرانی دارد.

نویسنده در آغازین فصل کتاب با عنوان ریشه های انقلاب به صد سال قبل تر باز می گردد و ضمن روایت شکست ناپلئون در حمله به روسیه در آغازین سال های دهه دوم قرن نوزده (حدود سال های 1811 و 1812 میلادی) به روند حکومت سلسله ی رومانوف ها و شیوه حکمرانی تزارها می پردازد.

آنچه موجب وقوع انقلاب 1905 و نیز شیوه و شکل گیری آن و نهایتا انقلاب اکتبر 1917 و اتفاقات ریز و درشت به حکومت رسیدن و دوران حکمرانی لنین، ژوزف استالین، نیکوتا خروشچف، لئونید برژنف، یوری آندروپف، کنستانتین چرننکو و میخائیل گورباچف در فصل های دیگر این کتاب روایت می شود.

کتاب توانسته با روایتی تاریخ محور از دوران پایانی سلسله رومانوف و شیوه ی به پیروزی رسیدن بلشویک ها و حکم رانی 70 ساله کمونیست ها در این کشور، بی آنکه واضح و مستقیم به تحلیل چرایی شکست تئوری های حکومت داری افرادی همچون مارکس و لنین بپردازد، پنجره های فراوانی از چرایی این شکست را پیش روی خواننده باهوش و البته آگاه به فضاهای سیاسی و اجتماعی بگشاید و او را به تامل و تفکر وا دارد.

به نظرم آنچه در ورای تاریخ نگاری «از لنین تا پوتین» به چشم می آید، نه تنها بازخوانی فراز و فرود یک حکومت و یک کشور، که بازخوانی چرایی شکست و نابودی یک مجموعه نظریه پیرامون ابعاد مختلف زندگی و در واقع داستان از بین رفتن یک سبک زندگی پر سر و صدا و البته مدعی است.

آنچه در طول 70 سال از تشکیل، قدرت گرفتن، جهان گشایی و... در شوروی گذشت به ویژه در مسیر تاریخی آغاز تا روزهای پایانی و فروپاشی اش، از کنار نهادن ارزش های بنیادینی که خمیر مایه اصلی مارکسیسم و لنینیسم را تشکیل می داد ـ به ویژه در سال های پایانی حضور گورباچف به عنوان رهبر شوروی ـ و نکات فراوانی که به راحتی در جای جای این کتاب به چشم می آید، همگی درس هایی پر ارزش و البته حساس برای همه حکومت ها و جوامع است، به ویژه حکومت هایی که مبتنی بر یک مجموعه ارزش و هنجار برخواسته از ارزش های دینی یا برخواسته از نظریات و تئوری های انسانی شکل گرفته اند.

بازخوانی چندین باره این کتاب و تطبیق حوادث، اتفاقات و چرایی های جامعه شوروی کمونیستی تا روسیه امروزی برای همه دلسوزان این روزهای جامعه ایرانی لازم است.

گفتنی ها پیرامون این کتابِ خوبِ 547 صفحه ای که سومین نوبت چاپش را «انتشارات تهران» در سال 1391 منتشر کرده، فراوان است که البته مجال و فرصتی دیگر می طلبد؛ اما پیشنهاد میکنم اگر هنوز لیست مطالعاتی سال 97 تان را نبسته اید، «از لنین تا پوتین» را نیز در این لیست بگنجانید.